Tijdens de ontwikkeling van een nieuw product denk je niet altijd meteen aan de fase waarin het product definitief wordt afgedankt. Toch is het belangrijk daar in het ontwerp al over na te denken, want dat moment breekt voor ieder product aan. Dit is de laatste stap van het LIDS-wiel, waarin verschillende strategieën voor duurzaam ontwerpen zijn behandeld.
Hergebruik op 3 niveau’s
Hergebruik is mogelijk op verschillende niveau’s, onderstaand plaatje illustreert dat mooi. Start het bekijken van dit schema in het vakje ‘inzameling’, dat is waar het afgedankte product wordt ingezameld.
De eerste mogelijkheid is product hergebruik, dus dat het volledige ingezamelde product wordt hergebruikt. Dat kan zijn via een kringloopwinkel, via een 2e hands kleding distributie, maar ook bijvoorbeeld lease-auto’s worden na de looptijd van het contract teruggenomen door de leasemaatschappij en als geheel product voor ‘hergebruik’ aangeboden.
De tweede mogelijkheid is demontage en het hergebruiken van componenten. Dit kunnen hele deelsystemen zijn, maar ook onderdelen. Ook dit kan plaatsvinden op de 2e hands markt, bijvoorbeeld gebruikte auto-onderdelen, maar er zijn ook grotere bedrijven die hun eigen producten terughalen en de-assembleren. Xerox is hier een klassiek voorbeeld van. Ik hoorde ooit een lezing van iemand van Xerox en die vertelde: als wij een papierlade van een copier moeten de-assembleren en schoonmaken, kost dat 1 minuut, dat is ongeveer 1 euro. Een nieuwe kost 5x zoveel. De printers en copiers van Xerox worden dan ook grotendeels opgebouwd uit (gereviseerde) onderdelen. Door de machines in eigendom te houden en de gebruiker te laten betalen per copie / print, verzekeren ze ook dat ze het apparaat terugkrijgen.
De derde mogelijkheid is het hergebruik van de materialen. Dat is de klassieke manier van recycling, waarbij kunststof wordt vermalen en aluminium wordt omgesmolten. Er is overigens nog een vierde manier, en dat is verbranding met terugwinning van warmte, dat wordt ook wel ‘thermisch recyclen’ genoemd.
Voorwaarden voor de ontwerper
Uit bovenstaande blijkt al wel dat je in de ontwerpfase al rekening moet houden met hergebruik. Je moet namelijk al met heel wat rekening houden, om hergebruik mogelijk te maken. Bijvoorbeeld:
- Repareerbaarheid van het product, verkrijgbaarheid reserve onderdelen
- Demonteerbaarheid van het product, dus losneembare verbindingen en niet gelijmd
- Dit demonteren moet ook nog snel en makkelijk kunnen (anders is het niet efficiënt)
- Materialen moeten gekozen zijn op recyclebaarheid. Staal en aluminium zijn goed recyclebaar, maar zodra ze geverfd zijn wordt het al moeilijk. Dan is een extra behandeling (vaak chemisch) noodzakelijk. Kunststof is op zich goed recyclebaar, maar door alle vulstoffen, kleurstoffen, brandvertragers e.d. is de verscheidenheid in compounds zo groot, dat het praktisch niet meer te recyclen is.
- De inzameling moet gericht zijn op de mogelijkheid om hergebruik toe te passen, alles wat bij het ‘restafval’ gaat wordt in principe verbrand. Het initiatief om apparaten in te leveren bij winkels, is een goede stap om bepaalde materialen (bijvoorbeeld batterijen in apparaten) uit de stroom restafval te houden.
Cradle to cradle
Een speciaal plekje in de visie op hergebruik heeft de cradle to cradle filosofie. Deze filosofie gaat uit van de eindigheid van grondstoffen, en richt zich op het volledig kunnen hergebruiken van materialen, in een gelijkwaardige of hoogwaardigere toestand. Dus niet van autoband naar rubberen stoeptegel, maar wel van pet-fles naar fleecetrui.
Cradle to cradle onderscheidt twee soorten kringlopen: de biologische kringloop (waarin materialen biologisch worden afgebroken en zodoende ook door de natuur kunnen worden geregenereerd), en de technische kringloop waarin materialen in processen worden gerecycled, of, zoals ze zelf zeggen, ge-up-cycled.
Er is veel te zeggen en te lezen over Cradle to crade, hieronder enkele links:
